Podstawowymi (ustawowymi) przesłankami rozwodu są zupełny i trwały rozkład pożycia. Wspólne pożycie małżeńskie polega na duchowej, fizycznej oraz gospodarczej więzi małżonków. Badając zupełność rozkładu pożycia należy zatem ustalić czy doszło do zerwania wszystkich trzech więzi łączących małżonków. Zerwanie tylko niektórych z nich może nie dawać podstaw do orzeczenia rozwodu (np. zerwanie więzi fizycznej może nastąpić na skutek długiego wyjazdu jednego z małżonków w celach zarobkowych - do niedawna było to bardzo powszechne zjawisko w wielu polskich domach, które nie mogło stanowić wyłącznej podstawy orzeczenia rozwodu). Przesłanka trwałości rozkładu pożycia (zerwania więzi) polega na ocenie, iż powrót do wspólnego pożycia małżonków jest mało prawdopodobny - rozkład nie jest spowodowany przejściowym konfliktem. Poza powyższymi przesłankami, sąd bada czy na skutek rozwodu nie ucierpi dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków. Jeżeli przemawia za tym dobro dzieci - sąd może odmówić rozwodu. Podstawą odmowy orzeczenia rozwodu może być również jego sprzeczność z zasadami współżycia społecznego. Tym samym rozwiązanie małżeństwa przez rozwód (w odróżnieniu od zawarcia małżeństwa), nie jest zależny jedynie od zgodnej woli i oświadczeń stron. Przepisy przewidują bowiem sytuacje, w których sąd ma możliwość odmowy orzeczenia rozwodu pomimo, iż o rozwód wnosi zarówno mąż jak i żona. Co ważne, celem orzeczenia rozwodu wcale nie jest wymagana zgoda obydwu małżonków. Sąd morze orzec o rozwodzie pomimo sprzeciwu jednego z małżonków.
Rozwód jest jednym z bardziej złożonych postępowań cywilnych. W trakcie procesu rozwodowego decyduje się nie tylko o zmianie stanu cywilnego, ale szczególnie duży wpływ na życie stron ma rozwód małżonków posiadających wspólne małoletnie dzieci. Sąd winien wtedy zbadać czy orzeczenie rozwodu nie wpłynie na ich dobro. Poza tym, z uwagi na fakt, iż po rozwodzie małżonkowie zrywają prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego jak i ograniczają kontakt między sobą, koniecznym może być orzekania o alimentach na rzecz małoletnich dzieci. Sąd musi również ustalić gdzie dzieci będą przebywać (u którego z rodziców będzie ich miejsce zamieszkania). Ważne jest także ustalenie kwestii kontaktów z dzieckiem tego z rodziców, u którego dziecko na co dzień nie przebywa. Warto przed wytoczeniem powództwa o rozwód spróbować ustalić kwestie kontaktów z dzieckiem i utrzymania małoletniego. Dobrym sposobem na rozmowę pomiędzy małżonkami (zwłaszcza gdy rozwód niesie ze sobą duży ciężar emocjonalny i bezpośrednia rozmowa jest trudna) jest skorzystanie z pomocy profesjonalnego pełnomocnika (np. adwokata) i zdecydowanie się na mediacje.
Poza kwestiami dotyczącymi utrzymania i kontaktów z małoletnim, w trakcie rozwodu sąd może decydować o zawinieniu w rozkładzie pożycia. Kodeks rodzinny i opiekuńczy stanowi bowiem, iż sąd rozstrzygający o rozwodzie, orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Poza poczuciem sprawiedliwości, ustalenie kwestii zawinienia ma wpływ na obowiązek alimentacyjny pomiędzy małżonkami. Dlatego decyzja o "szybkim rozwodzie bez orzekania o winie" nie zawsze może być tą najlepszą. Należy pamiętać, iż raz wydany wyrok rozwodowy, a w tym ustalenie zawinienia, nie podlega zmianie. Tymczasem roszczenia alimentacyjne byłego małżonka nie wyrażone w pozwie rozwodowym lub odpowiedzi na pozew, mogą się pojawić po latach. Istnieje również możliwość pominięcia orzekania o winie. Sąd zaniecha orzekania o winie na zgodny wniosek męża i żony. W takim wypadku wyrok rozwodowy niesie ze sobą takie skutki, jakby żaden z małżonków nie ponosił winy w rozkładzie pożycia.
W momencie zawarcia związku małżeńskiego pomiędzy małżonkami powstaje wspólność majątkowa (ustawowa) małżeńska. Wspólność ustawowa małżeńska powoduje, iż wszystko co małżonkowie zarobili w trakcie związku małżeńskiego stanowi ich majątek wspólny. Nie można z niego wydzielić tego co zarobił mąż od tego co zarobiła żona. Wspólność tę można rozwiązać zawierając tzw. intercyzę to jest umowę majątkową małżeńską. Umowę taką należy zawrzeć przed notariuszem. Ustanie wspólności następuje również po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego. Podział majątku wspólnego jest konsekwencją rozwiązania małżeństwa przez rozwód. W niektórych sytuacjach możliwe jest jednak dokonanie podziału majątku w wyroku rozwodowym.
W postępowaniu rozwodowym istotną rolę może pełnić mediacja bądź inny sposób polubownego zakończenia sporu. W postępowaniu tym małżonkowie uzgodnić mogą w szczególności kwestie dotyczące wspólnych małoletnich dzieci, takie jak alimenty czy kontakty z dzieckiem. Doskonałym sposobem na uregulowanie kwestii rodzinnych po rozwodzie jest porozumienie rodzicielskie. Daje ono rodzicom możliwość porozumienia się co do tego gdzie dziecko lub dzieci zamieszkiwać będą po rozwodzie, kiedy i na jakich warunkach widywać się z dzieckiem będzie drugi z rodziców czy też jak wyglądać będzie kwestia utrzymania dziecka i ponoszenia wszelkich związanych z nim kosztów. W niektórych przypadkach w mediacji można ustalić kwestie podziału majątku wspólnego, to jest który z małżonków na wyłączną własność otrzyma pozostające dotychczas we wspólności ruchomości lub nieruchomości, a także o ewentualnych spłatach i ich terminie.
Rozwód musi zostać przeprowadzony przed sądem. Postępowanie rozwodowe inicjuje sporządzenie i wniesienie pozwu rozwodowego. W pozwie należy przedstawić wszystkie żądania oraz wnioski (w tym wnioski dowodowe). Brak prawidłowego przygotowania pozwu rozwodowego oraz zawnioskowania w nim odpowiednich dowodów może narazić stronę na trudności w procesie, w tym na tzw. prekluzje dowodową (która objawia się oddaleniem przez sąd spóźnionych wniosków dowodowych). Pozew poza wymienieniem żądań i wniosków winien zawierać załączniki (dowody, które wnioskujemy), odpis pozwu dla strony przeciwnej i powinien być opłacony. Opłata sądowa od pozwu o rozwód wynosi (w sierpniu 2023 r.) 600 zł. Należy wnieść ją na rachunek sądu przed złożeniem w sądzie pozwu.
Pozew rozwodowy należy złożyć we właściwym sądzie. Wyróżniamy właściwość miejscową (sąd odpowiedni terytorialnie - właściwy dla danej miejscowości) oraz właściwość rzeczową - sąd właściwy do rozpoznania danego rodzaju sprawy. Dla spraw rozwodowych właściwy rzeczowo jest zawsze Sąd Okręgowy. Dla miejscowości Kazimierza Wielka, Skalbmierz, Opatowiec, Czarnocin, Bejsce, Działoszyce właściwy miejscowo będzie Sąd Okręgowy w Kielcach (ul. Seminaryjska 12a Kielce). Dla miejscowości Koszyce, Proszowice - właściwy miejscowo będzie Sąd Okręgowy w Krakowie (ul. Przy Rondzie 7 Kraków). Apelacje od wyroków Sądu Okręgowego w Kielcach oraz Sądu Okręgowego w Krakowie rozpoznaje zaś Sąd Apelacyjny w Krakowie (ul. Przy Rondzie 3 Kraków).
Jak ustalić właściwość miejscową sądu (zwłaszcza gdy małżonkowie nie mieszkają już razem - doszło do ustania więzi ekonomicznej i fizycznej)? Reguły ustalania właściwości miejscowej sądu określa Kodeks postępowania cywilnego, który w artykule 41 stanowi, iż dla spraw wynikających ze stosunku małżeństwa jedynym właściwym jest sąd miejscowo właściwy dla ostatniego miejsca zamieszkania małżonków, o ile choćby jedno z nich ma tam (w tym okręgu) miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. W przypadku niemożliwości ustalenia właściwości w ten sposób - właściwym jest sąd dla miejsca zamieszkania pozwanego. Jeżeli i ten sposób ustalenia sądu nie da rozwiązania - właściwym jest sąd miejsca zamieszkania powoda (osoby wytaczającej powództwo o rozwód).
Przykład:
Małżonkowie, po ślubie zamieszkali razem w miejscowości Bejsce (właściwość Sądu Okręgowego w Kielcach). Doszło pomiędzy nimi do poważnego konfliktu i żona wyprowadziła się od męża zamieszkując w miejscowości Koszyce (właściwość Sądu Okręgowego w Krakowie). Mąż pozostał w dotychczasowym miejscu zamieszkania - Bejscach. Właściwym miejscowo będzie Sąd Okręgowy w Kielcach, gdyż w jego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania i w tym miejscu zamieszkania pozostał jeden z małżonków (mąż).
Więcej o rozwodzie na mojej drugi stronie (klik!)